Wat is de urgentie van circulair bouwen? Waar laten we kansen liggen en waar doen we het eigenlijk best goed? Op woensdag 8 september gingen we erover in gesprek met deskundigen en publiek. Stadscafé #20 vond dit keer plaats in het Circulaire Paviljoen van The Field en was via livestream te volgen.

The Field: een gebouw waar de circulariteit en duurzaamheid vanaf druipt

Praten over circulariteit terwijl je er door omringd wordt. Voor Stadscafé #20 had geen betere locatie gekozen kunnen worden. The Field, dat bestaat uit het Circulaire Paviljoen, drie tiny offices en een mooi park, is een unieke broedplaats waar gewerkt wordt aan een groener, gezonder en inclusiever Leiden. Deze ontmoetingsplek is, hoe kan het ook anders, volledig circulair gebouwd.

Circulariteit is de oplossing

Geen Stadscafé zonder de vertrouwde Stadhuis Talks van Martin Verwoest, stedebouwkundig supervisor bij de gemeente Leiden. Martin: “We putten de aarde uit. Op dit moment gebruiken we meer grondstoffen dan de aarde ons kan leveren. Dat moet echt beter. Circulariteit is de oplossing.” Leiden doet het in allerlei opzichten best goed, zegt hij. “Maar toch is het nog lang niet genoeg”, voegt hij toe. Hij vertelt over Congo, een land dat door de jaren heen beroofd is van zijn grondstoffen zonder

dat de eigen bevolking daar baat bij had. Een land waar ‘as we speak’ een dorp voor en door Congolezen wordt gebouwd. Maar hoe kun je bouwen zonder de benodigde grondstoffen? Martin: “We bouwen met lokale materialen en creativiteit van de bevolking zelf. Daar waar de gewenste bronnen niet toegankelijk zijn, komt men tot duurzamere oplossingen dan gedacht.”

Onderzoek over hergebruik

Het woord is aan architect Josse Popma (Popma ter Steege Architecten), die met maar liefst twee circulaire gebouwen is genomineerd voor de Rijnlandse Architectuur Prijs. The Field is er één van. Josse ziet The Field als een soort speeltuin. Een plek om circulaire mogelijkheden te onderzoeken en mensen te laten zien wat circulariteit inhoudt. Josse: “Ik zeg tegen mensen: dit is een gebouwd onderzoekje over hergebruik. Circulair bouwen is heel breed, maar voor The Field hebben we vooral gekeken naar een tijdelijk gebouw waarin we het avontuur opzoeken en met een beperkt budget kijken wat we kunnen vinden in de omgeving.”

Een circulair meesterstuk

Het echte meesterwerk van Josse op het gebied van circulair bouwen is toch wel BioPartner 5, stelt moderator Pieter van der Straaten. Dit gebouw is het eerste energieneutrale laboratoriumgebouw van Nederland. Josse: “Biopartner faciliteert start-ups in de Bio Science, met gebouwen, service, kennis en labfaciliteiten.” BioPartner 5 is het eerste gebouw van BioPartner dat circulair is. “Er was de ambitie een soort statement te maken. Te inspireren”, zo zegt Josse. “Een te gekke opgave om samen te onderzoeken ‘wat is nou circulair bouwen’? Achteraf hebben we berekend dat we 40% minder CO₂-uitstoot hebben dan een gemiddeld ander gebouw. Dit betreft CO₂ die nodig is geweest voor de materialen en het bouwen van het gebouw.” Josse noemt ‘weglaten’ als een eerste stap bij circulair bouwen: “Je moet heel goed kijken per onderdeel van je gebouw wat je kan weglaten en het terugbrengen naar de essentie. Niet maken wat je niet nodig hebt.”

Maak circulair bouwen economisch aantrekkelijk

Cécile van Oppen (Copper 8) heeft een duidelijke boodschap: maak circulair bouwen economisch aantrekkelijk. Nog te vaak valt circulair bouwen duurder uit dan lineair bouwen. Iets wat een grote omslag op het gebied van circulair bouwen in de weg zit. Cécile: “We benaderen de opgave vaak heel technisch. Maar technisch kunnen we alles wel. De grootste opgave is om het qua gedrag en economisch voor elkaar te krijgen. We moeten kijken naar het economisch aantrekkelijk maken van circulair bouwen, zodat dit het nieuwe normaal is.” Het verhogen van belasting op milieuvervuilende materialen noemt zij hierbij als een van de opties. Met Coppen 8 kijkt zij dan ook onder meer naar een mogelijke fiscale verschuiving tussen circulair en lineair bouwen.

Rol van de gemeente

“Zijn er dingen die een gemeente kan doen om circulair bouwen af te dwingen?”, vraagt Pieter. Wat Cécile betreft wel: “Het belangrijkste middel dat de gemeente heeft is opdrachtgever zijn, zowel van de eigen gebouwen als bij gronduitgifte. Fleur Spijker, wethouder Duurzame Verstedelijking, Ruimte en Wonen, haakt hierop in. “Je kunt een enorme CO₂-reductie bewerkstelligen door circulair te bouwen. Ik zie daar een belangrijke rol voor de gemeente weggelegd. De komende tijd gaan we meer instrumenten inzetten om te zorgen dat circulair bouwen gemeengoed wordt: het nieuwe normaal”, zegt zij. Eén van de oplossingen ligt in het aanpassen van het bouwbesluit denkt zij. Fleur: “Ik denk dat circulair bouwen verder vergemakkelijkt kan worden door het bouwbesluit aan te passen aan de eisen van deze tijd.” Ook wijst zij op het feit dat de kosten van bouwmateriaal stijgen. Fleur: “Dit is een kans om door te pakken.”

Mensen bij elkaar brengen

Om circulair bouwen mogelijk te maken moet je mensen, zowel digitaal als fysiek, bij elkaar brengen. Daar zijn alle gasten het over eens. Alleen zo weet je waar materiaal over is en wie dit opnieuw zou kunnen gebruiken. Als voorbeeld noemt Fleur de Waaghoofdbrug, die van Leiden naar Nijmegen verhuisde en nu dienst doet bij het Radboud-ziekenhuis. Over enige tijd krijgt Leiden zelf een ‘tweedehands’ brug voor de Lammenschansdriehoek. Fleur: “Hoe kom je aan een brug? Daar is dus een bruggenbank voor.” Josse geeft aan dat het nog altijd lastig is om te weten waar iets over is en wie iets nodig heeft. Dat dit in Leiden goed lukt komt volgens hem omdat het een kleine stad is met korte lijnen, waar initiatief genomen wordt om mensen elkaar te laten ontmoeten. “Dus gewoon mensen bij elkaar brengen is de manier om verandering tot stand te brengen”, stelt Pieter? “Ja. Maar het gaat niet hard genoeg”, antwoord Cécile. “Als we het alleen maar aan toevalligheden overlaten dan blijft het te kleinschalig.”

Circulair bouwen zonder hergebruik

Het wordt tijdens dit Stadscafé duidelijk dat circulair bouwen verder gaat dan hergebruik van materiaal. Josse: “Circulair bouwen betekent ook dat je materiaal in de toekomst gaat hergebruiken of dingen niet doet. En het gaat over verantwoord met grondstoffen omgaan.” ‘Hoe overtuig ik mijn aannemer van het nut en de noodzaak van circulair bouwen?’, een vraag uit de zaal. “Moet de nut of noodzaak nog bewezen worden?”, Fleur vraagt het zich hardop af. “Je hoeft hem niet te overtuigen”, zo vindt Josse. Wat je dan wel moet doen? Een andere aannemer zoeken, als het aan hem ligt.