Winkelcentrum De Kopermolen
De gemeente Leiden en de eigenaar van het winkelcentrum Van de Vorm hebben de ambitie om van winkelcentrum de Kopermolen en van de omliggende openbare ruimte het kloppend hart van de Merenwijk te maken. Een hart dat ontmoeting stimuleert en op een logische en herkenbare manier omliggende buurten met elkaar én wijkpark Merenwijk verbindt. Geïntrigeerd door de ambitie én door de in het oog springende lange zebrapaden die bewoners vanuit de omliggende wijken De Kopermolen inleiden, gaat People Flow in gesprek met Fons Verheijen – eind jaren negentig als architect verantwoordelijk voor de renovatie van Slaaghwijk, de verbinding ervan met winkelcentrum De Kopermolen én de lange zebrapaden.

Fons Verheijen (architect)

“Ik geloof in een plein als hart, met eromheen suburbia: alles komt uit op het plein”

De oud-burgemeester van Slaaghwijk
We spreken Verheijen in het Pop-up Museum in winkelcentrum De Kopermolen, gelegen in de Leidse Merenwijk. Het was Slaaghwijk dat in de jaren ’80 begon te verpauperen. Verheijen werd gevraagd hiernaar te kijken en met een voorstel te komen. Het werd een uitgebreid proces waarbij Verheijen de wijk door en door leerde kennen. Verheijen: “Elk dingetje in Slaaghwijk heeft zijn verhaal.” Verheijen was er vaak te vinden en sprak veel met bewoners. Het leverde hem in die jaren de titel ‘burgemeester van Slaaghwijk’ op.

Slaaghwijk: flats in een bloemkoolstructuur
Verheijen: “Slaaghwijk zag er architectonisch niet zo best uit. De wijk stond vol met flats, geheel in lijn met de architectuur van de 60’er jaren, maar was gebouwd als een bloemkoolwijk zoals we die uit de jaren ’70 kennen. Heel gek. Flats waren gewoon neergeplempt.” De wijk was wel voorzien van veel groen, vertelt Verheijen, en de woningen zelf waren goed. Het ging mis nadat het onderhoud in de wijk werd stopgezet. De wijk verpauperde en er ontstond een onveilig gevoel op straat. Dit laatste lag volgens Verheijen ook aan de indeling van de flats. “De bergingen van de flats waren op de begane grond”, vertelt hij. “Maar op die manier communiceert die begane grond niet. Terwijl de flats er prachtig uitzagen.” Een ander probleem was het verstopte karakter van de wijk. Bewoners voelden zich geïsoleerd door de dijk tussen hen en de Merenwijk en het volkstuincomplex tussen hen en de stad.

Achter de dijk
Als er een plek is waar bewoners van de Merenwijk en Slaaghwijk elkaar vandaag de dag treffen, dan is dat winkelcentrum De Kopermolen. Dit was in de jaren dat Verheijen zich hard maakte voor Slaaghwijk wel anders. Door de dijk die tussen Slaaghwijk en de Merenwijk lag was het echt een afzonderlijke wijk. Verheijen: “Toen ik eind jaren ’80 met bewoners van Slaaghwijk ging praten zeiden ze: ‘Geef ons winkels, geef ons kroegen. We hebben helemaal niets’. Gek, want het winkelcentrum lag op slechts 50 meter afstand. Maar de mensen voelden dat niet.” Slaaghwijk lag aan alle kanten ingesloten. Aan de ene kant door een dijk die de wijk afschermde van het winkelcentrum, aan de stadskant door volkstuintjes die een snelle verbinding met het centrum blokkeerden. Dit laatste is nog altijd het geval.

De muur openbreken
“Slaaghwijk was de underdog, in een hok gestopt, achter een muur. Dat moest ik openbreken”, zegt Verheijen. Makkelijker gezegd dan gedaan, want aan de andere kant van de dijk leek men hier anders over te denken. Verheijen startte met het trekken van onzichtbare lijnen, van de flats in Slaaghwijk naar het winkelcentrum aan de andere kant van de dijk. Waar de lijnen elkaar ontmoetten plaatste hij een hoge toren. Vanuit hun flat konden bewoners van Slaaghwijk de toren, en daarmee het winkelcentrum, zien. Om verbinding te creëren werden woningen verwijderd in de flat direct tegenover De Kopermolen. Zo werd een brede doorgang naar het winkelcentrum gemaakt. Winkels werden aan de buitenzijde van het winkelcentrum geplaatst. De dijk waarop de Ketelmeerlaan lag werd afgegraven. Meer zichtbaarheid, meer verbinding.

Een centraal plein als hart
Verheijen ‘gumt’ wegen die in zijn beleving ‘te veel’ zijn weg. Een van de stedenbouwkundige interventies om ontmoetingen te stimuleren. De vervolgstap: een groot centraal plein, vrij van verkeer, waar bewoners van de Merenwijk en Slaaghwijk samenkomen. Hier liep het mis. Verheijen: “De bus ging dwars door het centrale plein heen. En daarmee uiteindelijk ook de auto’s. Winkeliers zeiden vervolgens: dan kunnen we er ook parkeren. Doodzonde.” Verheijen gelooft dat een leeg plein nodig is om de wijk een hart te geven. “Ik geloof in een plein als hart, met eromheen suburbia: alles komt uit op het plein. Maar dat plein is mislukt. Pas als het Kopermolenplein wordt afgesloten gaat het werken.”

Zebrapaden als rode loper
Op dit moment kennen veel mensen het Kopermolenplein dan ook niet als plein, maar als parkeerplaats. Rondom winkelcentrum De Kopermolen liggen lange zebrapaden die buurtbewoners de weg wijzen naar de ingangen van het winkelcentrum. Volgens Jamie de Groot – choreograaf van Dancecompany The Kitchen – wijzen ze het winkelcentrum, en niet het plein, aan als hart van de Merenwijk en Slaaghwijk. De zebrapaden leiden mensen, als een soort rode loper, naar De Kopermolen. Dat de zebrapaden mensen eigenlijk lángs het plein leiden en niet ernaartoe is iets dat Verheijen niet eerder is opgevallen. Wel legt hij direct een mogelijke oplossing op tafel: het verplaatsen van de beelden en bomen op het plein, om het plein beter te laten aansluiten op het zebrapad. 

People Flow & het kloppend hart van de wijk
Hoewel People Flow zich goed kan voorstellen dat een autovrij Kopermolenplein bijdraagt aan de ambitie om van winkelcentrum De Kopermolen en de omliggende openbare ruimte het kloppende hart van de Merenwijk te maken, ziet People Flow de opgave breder. Rondom de Kopermolen liggen buurten met elk een eigen identiteit. Hoe beïnvloeden we de bewegingsstromen vanuit die buurten naar De Kopermolen op zo’n manier dat bewoners de plek gaan zien als het hart van hun wijk? Dat ze er thuiskomen, elkaar laagdrempelig ontmoeten en doorsteken om andere omliggende buurten te ontdekken?  

Met People Flow onderzoeken RAP Leiden en Dance Company The Kitchen bewegingsstromen in de stad. Hoe bewegen mensen zich binnen gebouwen en in de openbare ruimte? Welke interventies kun je inzetten om die bewegingen te sturen en hoe stimuleren die interventies ontmoeting of verwijdering? Benieuwd hoe de bewoners van de buurten rondom De Kopermolen hun wijk zelf ervaren? We gingen de straat op en vroegen het. Je leest het hier.