De Pieterskerk is hét ijkpunt van Leiden. De kerk is een zogeheten laatgotische kruisbasiliek: gebouwd in de vorm van een kruis, waarbij het lange gedeelte van de kerk het schip wordt genoemd en het dwarsgedeelte het transept. Het transept vormt ook de scheiding tussen het schip en het koor.

De imposante muren zijn opgetrokken uit baksteen, geheel volgens de regels van de Vlaamse gotiek. Deze bouwstijl deed in de 13^e eeuw zijn intrede in West-Nederland. De stijlen, pijlers en de raamvensters zijn opgetrokken uit natuur- en zandsteen. De bouw van de huidige kerk begon omstreeks 1390 met als bouwmeester Rutger van Kampen.

Bouwjaren
Tussen 1390 en 1415 kwam het koor gereed, het schip pas tussen 1410 en 1430. Na 1450 werden de zijbeuken een stuk breder gemaakt. In diezelfde periode begon men aan de bouw van het transept. Eerst was dat even hoog als de zijbeuken, waardoor het schip van de kerk een stuk boven de zijbeuken en het transept uitstak. Pas in de jaren zestig van de 16e eeuw bereikte de kerk zijn huidige omvang.

Restauratie
In de periode van 2000-2010 heeft de grootste restauratie plaats gevonden sinds de ramp met het kruitschip in 1807. Tien jaar lang is gewerkt aan een zeer grondig herstel van het monument. De houtconstructie in de kappen is vervangen. Dit was nodig omdat de bonte knaagkever het hout ernstig had aangetast. De schade aan het natuursteen is hersteld. De zerkenvloer is uitgenomen en van een nieuwe en versterkte ondergrond voorzien en daarna weer teruggelegd. Het lei van de daken is gedeeltelijk vervangen en hersteld.

Aanpassingen
Er zijn ook aanpassingen gedaan die het gebruik van het monument verbeteren. Zo zijn voor de glas-in-loodramen isolerende voorzetramen geplaatst en is vloerverwarming aangelegd. Bovendien werden kabelgoten en hijsinstallaties aangebracht.