Na het beleg en ontzet in 1574 ging het de stad goed; het toenmalige stadhuis kon worden verbouwd. Stadssteenhouwer Claes Cornelisz. van Es mocht het ontwerpen.
De monumentale dubbele trap en de drie topgevels aan de Breestraat vormen de basis van het ontwerp.

Halverwege de balustrade van de trap verbeelden, rustend op een zandloper en een schedel, twee kinderen de Tijd (links) en de Eeuwigheid (rechts). De twee vrouwen in de nissen aan weerszijden van de ingang stellen Gerechtigheid (zwaard en weegschaal) en Vrede (olijftak en wetboek) voor. Het ontwerp is gemaakt in renaissancestijl. Van Es werd daarbij geadviseerd door de bekende Haarlemse bouwmeester Lieven de Key.

Ruim drie eeuwen later, in 1929, brandde het stadhuis helemaal uit. Alleen de gevel kon nog behouden blijven. Het opnieuw te bouwen deel achter de gevel werd als één geheel ontworpen door de Haarlemse architect C.J. Blaauw, inclusief roerende zaken als tafels en stoelen. Opvallend is het gebruik van bijzondere houtsoorten en kostbare materialen als marmer. Topstukken zijn de houtinlegwerken (ofwel houtintarsia’s), van de hand van de wereldberoemde Nederlandse graficus M.C. Escher. U vindt ze in de burgemeesterskamer en de kamer voor Burgemeester en Wethouders.

Wist u dat…… het tijdvers links van de Stadhuistrap (gemaakt door Jan van Hout) herinnert aan het beleg en ontzet van Leiden? De letters vormen het jaartal 1574 en het aantal hoofdletters geven, opgeteld, het aantal dagen (129) van het beleg aan.