Hoe kunnen ruimtelijke ontwikkelingen bijdragen aan een gezonde leefomgeving en gezond gedrag stimuleren? We bespraken het met Richard Koek (Rijnboutt), Mirjam Schmull (Brokkenmákers) en Onno Dwars (Ballast Nedam Development). Het 28^e Stadscafé vond plaats in PLNT Leiden en was te volgen via een livestream.

We worden steeds ouder. Kan de gebouwde omgeving om ons heen ons helpen om langer in goede gezondheid en op een prettige manier te leven? Hoe kun je een stad daarop inrichten? Wat is daarvoor nodig? We bespraken het tijdens het 28^e Stadscafé.

Martin – Stadhuis Talks

“We zien de levensverwachting al jaren oplopen. Maar de leeftijd die je bereikt is niet het enige dat er toe doet, het gaat erom hóe je die bereikt”, aldus Martin Verwoest in zijn Stadhuis Talks. “We doen er veel voor om welvaart te verkrijgen of behouden, maar dat betekent niks als er niet over welzijn wordt gesproken.” En dus hebben we het volgens hem steeds vaker over positieve gezondheid: een benadering binnen de gezondheidszorg die niet de ziekte, maar een betekenisvol leven van mensen centraal stelt. Zes dimensies zorgen samen voor een gezond leven: lichamelijk welbevinden, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen (of sociaal maatschappelijk participeren) en dagelijks functioneren. Ze geven volgens Martin aanleiding voor een breder gesprek. Niet alleen met de zorgverlener, maar ook met de docent, werkgever en stadmaker. Want de woon-, werk- en leefomgeving hebben grote impact op de gezondheid. Wat betekent dit voor de inrichting van de stad?

Gemeenschappen creëren

“We moeten nadenken over de vraag: welke samenleving willen we eigenlijk maken?”, aldus Richard Koek, landschapsarchitect, stedenbouwkundige en partner bij Rijnboutt. Een actueel project waarin deze vraag centraal staat is de nieuwe wijk Merwede in Utrecht. “Merwede is een uitwerking van de Utrechtse ambitie: healthy urban living. Het is een locatie die, met 6.000 woningen, groot genoeg is om het verschil te maken. De ambitie is maximaal inzetten op gezondheid en een community bouwen.” Maar waar let je op als gezondheid het belangrijkste thema is bij ontwikkeling? Richard: “Creëer een omgeving die mensen uitnodigt iets samen te willen doen.” Projectontwikkeling gaat niet alleen over woningen maken, maar biedt kansen om gemeenschappen te maken, zo zegt hij. Voorbeelden van aanleidingen om iets samen te doen zijn sport- en speelgelegenheid en het behouden van ruimte waar mensen zelf invulling aan kunnen geven en aan de slag kunnen gaan. Niet alleen in de buitenruimte, maar ook in de gebouwen zelf.

Een Leids woningbouwproject waar Rijnboutt bij betrokken is, is Vondel en de Zwaan, gelegen aan de rand van de Hoge Mors. “De opgave is te verdichten en woningen toe te voegen. We koppelen die opgave aan het vergroenen van de stad door tussen de woningen een openbaar toegankelijk park te realiseren dat weer verbonden is aan park Kweeklust. Ook realiseren we op de begane grond voorzieningen die ook voor de buurt interessant zijn. We maken hier dus niet alleen woningen, maar bieden ook ruimte om gemeenschappen te versterken.”

Fietsenstalling als huiskamer

Mirjam Schmull is co-founder bij Brokkenmákers en als circulair expert betrokken bij het Merwedelab. Mirjam: “Het Merwedelab houdt zich bezig met duurzame energie, circulair bouwen, gezond stedelijk leven en social design en is opgericht om gedurende de ontwikkelings-, realisatie- en gebruiksfase van Merwede te blijven innoveren.” Hoe gaan we onze steden ontwikkelen zodat de grote woonopgave en ruimte voor groen samen kunnen komen? In Merwede zijn hiervoor uitgesproken keuzes gemaakt. Zo heeft in de wijk niemand een eigen parkeerplek en is er enkel deelmobiliteit en fiets. Mirjam: “Bij Merwede zijn we uitgegaan van een groen canvas. Daarop hebben we de straten ontwikkeld.” Voor het grote aantal fietsen wordt inpandig stalling gerealiseerd, om de buitenruimte zo vrij en groen mogelijk te houden. Mirjam: “De fietsenstalling moet een aantrekkelijke plek zijn waar mensen elkaar ontmoeten, waar je spullen kunt uitlenen, gereedschap kunt pakken en waar je sportfaciliteiten hebt. De fietsenstalling als huiskamer.”

Gezondheid voor mens en dier

Mirjam: “Door natuur te betrekken in de wijk zorg je voor gezonde bewoners. In Merwede proberen we alles op 1 m² te realiseren. Kinderspeelplekken, bankjes om te ontmoeten en de natuur. Als je goed naar de verschillende behoeftes kijkt, is heel veel in te passen.” Een voorbeeld is een kinderspeeltuin bedekt met zand, zodat het ook plek biedt aan de huismus. De afwezigheid van auto’s in de buitenruimte zorgt in Merwede dat er ook ruimte is voor plekken die nog niet zijn ingericht. Mirjam: “Zo zorgen we voor eigenaarschap bij de bewoners. Zij mogen deze plekken zelf invullen. Merwede is geslaagd als we een plek bouwen die bijdraagt aan de gezondheid van mens en dier.”

Interdepartementaal denken

Onno Dwars is vanuit zijn functie als CEO bij Ballast Nedam Development betrokken bij ontwikkelingsprojecten door het hele land. Onno: “Als we kijken naar natuurinclusiviteit, biobased bouwen en de gezondheidssector, dan zien we dat de verschillende departementen niet zien hoeveel ze elkaar beïnvloeden. Het interdepartementaal denken is totaal nog niet geland.” Zo kan de bouw van een huis invloed hebben op de natuurinclusieve omgeving en die natuurinclusieve omgeving op zijn beurt weer op onze gezondheid en voortbestaan, stelt hij. Wat Onno betreft zou daar meer over nagedacht moeten worden. Ook als het gaat om budgetten, kosten en opbrengsten. We denken te veel in afdelingen. We moeten volgens hem niet alleen uitzoeken wat iets kost, maar vooral wat het maatschappelijk – al dan niet binnen een andere afdeling – oplevert.

‘Wij hebben het medicijn in handen’

Onno: “De gezondheidsongelijkheid die in kaart wordt gebracht maakt inzichtelijk hoe ongelijk de levensverwachting in goede gezondheid is. Dit opent een heel nieuw spectrum.” Volgens Onno krijgen we steeds meer inzicht in de bijdrage die we kunnen leveren in de leefomgeving. “Wij hebben het beste medicijn in handen om bij te dragen aan de reductie van de zorgkosten.” Dat medicijn is stedenbouw. Toch moeten we het effect van duurzaam bouwen op de gezondheid niet overschatten. “De bouwstenen voor de gezonde stad bevinden zich op grootschalig gebiedsniveau. Het zijn vooral zaken als luchtkwaliteit, het voedsel dat je eet en sociale cohesie die impact hebben op je levensverwachting.”

Meer dan stenen stapelen

“Een stad bouwen is meer dan stenen stapelen”, aldus Julius Terpstra, wethouder Wonen, Bouwen en Welzijn van de gemeente Leiden. “Hoe maken we wijken waar we naar elkaar omzien? Dat is de uitdaging in een stad als Leiden waar we gaan verdichten.” Een vraagstuk waarvoor deze avond veel inspiratie kon worden opgedaan. Maar inspiratie opdoen is deze avond niet de enige reden voor zijn aanwezigheid. Ter ere van het afscheid van RAP-voorzitter Peter van Swieten komt hij namens het college van B&W een dankwoord brengen.

Afscheid Peter van Swieten

‘Founding father’ van RAP Leiden, Peter van Swieten, neemt deze avond na 38 jaar betrokkenheid en 10 jaar voorzitterschap afscheid. Julius: “Je hebt met ziel en zaligheid, een sprankelend en inhoudelijk programma architectuur, stedenbouw en ruimtelijke ordening onder de aandacht gebracht bij bewoners, bestuurders en professionals. Je hebt de stad en de regio uitgedaagd interdisciplinair te denken en ruimtelijke uitdagingen te verbinden aan sociale, mobiliteits- en duurzaamheidsvraagstukken. Met heel je doen en laten ben je verbonden aan de stad Leiden. De stad en de regio gaan je missen.”

Een kleine ode aan de grenzen

Deze bijzondere editie van Stadscafé werd afgesloten met een ode van RAP aan Peter, voorgedragen door Esther Geradts. Een cadeau dat mooi aansluit bij Peters fascinatie voor het thema grenzen. Speciaal voor Peter schreef schrijver Laura Van Herpen een ode aan de grenzen. Dit deed ze aan de hand van een interview met roman- en natuurschrijver Kester Freriks en input van Ronald Knappers, Co Vrouwe, Michiel van Poelgeest, Martin Verwoest, Fransje Sprunken en Esther Geradts. ‘Een kleine ode aan de grenzen, de grens en de mens die de grenzen zag en de bruggen sloeg.’ De kleine ode is te zien op ons YouTube-kanaal.

Krijn Tabbers neemt het voorzittersstokje over van Peter van Swieten. Naast Krijn nemen Anneloes van der Meer, Pieter van Woensel, Marit Geluk en Tim Stolwijk plaats in het bestuur.

Tijdens het volgende Stadscafé op woensdag 14 juni kijken we samen de film Post ‘65. Na afloop gaan we hier samen over in gesprek.