Elke Leidenaar weet wat je bedoelt als je het hebt over het kruispunt bij Anne & Max. Deze locatie aan het einde van de Breestraat is zo’n acht jaar geleden ingericht als een shared space. Op deze chaotisch ogende locatie kruisen voetgangers, fietsers, brommers, bussen en vrachtwagens uit vijf verschillende straten elkaars wegen.

Aanvankelijk was de Breestraat hier een doorgaande weg waar bussen met een flinke snelheid over het asfalt raasden. De overige straten van dit kruispunt – De Hogewoerd, Steenschuur, Korevaarstraat en Het Gangetje – verleenden voorrang aan de verkeersgebruikers op de Breestraat.

Geen voorrang maar eigen verantwoordelijkheid

Het verschil met de huidige situatie kan haast niet groter. Het asfalt heeft plaatsgemaakt voor stenen bestrating en verkeersborden en verkeersregels verdwenen. Het kruispunt bij Anne & Max werd een shared space waar verkeersdeelnemers niet kunnen afgaan op regels en borden maar de verantwoordelijkheid voor veiligheid met elkaar delen.

Sommige weggebruikers ervaren de shared space als een plein waar je oog hebt voor elkaar, kunt flaneren en midden op straat een praatje maakt. Vanwege de onvoorspelbaarheid roept de afwezigheid van voorrangsregels en verkeersborden voor anderen een onveilig gevoel op.

Ontmoeting op het kruispunt

De verschillende weggebruikers en de constant veranderende bewegingsstromen maken de plek bij uitstek geschikt voor het onderzoek van People Flow. Leidt de shared space daadwerkelijk tot vertraging, interactie en zorgzaamheid? Door het inzetten van interventies gaan de dansers proberen om deze bewegingsstroom en het gedrag van mensen te beïnvloeden.

Direct valt ons al op dat de shared space een plek is die mensen hun karakter naar boven laat komen. Op het moment dat een beroep op de eigen verantwoordelijkheid wordt gedaan, kunnen mensen zich niet langer verschuilen achter de vertrouwde regels en het voorrangsrecht dat je ontleent aan het oversteken op een zebrapad. Hier ben je aangewezen op jezelf en op de ander.

Het recht van de sterkste?

Sommige verkeersgebruikers gaat dit bijzonder goed af. Met name studenten te fiets passeren de shared space zonder blikken of blozen. Vol zelfvertrouwen passeren zij het kruispunt op hun weg naar de kroeg of de faculteit.

Hoe anders is dit voor de voetganger op leeftijd voor wie het chaotische kruispunt maar moeilijk is te overzien. Neem bijvoorbeeld de dame die midden op het kruispunt stilstaat met haar hondje en gedesoriënteerd op zoek is naar de Hoogvliet. Geruststellende woorden over het lage aantal ongelukken op een shared space zijn niet aan haar besteed.

Danser of verkeersregelaar?

Op het moment dat de dansers zich over de shared space bewegen, verandert de sfeer op straat. Hoewel sommigen, opgeslokt door de dagelijkse beslommeringen, lijkt te ontgaan wat er gebeurt, hebben de meeste weggebruikers oog voor wat er gaande is. Bussen stoppen voor dansers, fietsers manoeuvreren zich langszij en aan de overkant van Anne & Max zit een oudere vrouw geamuseerd te kijken. Nadat we haar aanspreken vertelt ze dat ze vaker op de shared space te vinden is. Ze observeert wat op het kruispunt gebeurt en schrijft daar gedichten over.

Zodra een van de dansers zich midden op de shared space voordoet als verkeersregelaar komt er een boeiende dynamiek op gang. Hoewel sommige weggebruikers begrijpen dat het een acteur is, volgen anderen netjes de aanwijzingen op en vragen of de Breestraat daadwerkelijk is afgesloten voor fietsers.

Het verkeersplein als dansvloer

Op een gegeven moment trekken de dansers de aandacht van een groep kinderen die met verwondering naar het schouwspel staan te kijken. De dansers maken contact en spreken met de kinderen en hun moeders af als één lange menselijke slinger de shared space over te steken.

Het idee blijkt geweldig uit te pakken. Onder begeleiding van de dansers bewegen de kinderen zich over het kruispunt. Fietsers stappen af, terrasgangers kijken hun ogen uit en buschauffeurs toeteren om hun blijk van waardering te tonen. De grote glimlach op het gezicht van de kinderen vertelt dat ze het geweldig vonden om hieraan mee te doen.

Het geheim van de Shared Spaces

Aan het einde van de dag komt een van de dansers tot een interessante conclusie. ‘Het geheim om je veilig over de shared space te bewegen is zelfvertrouwen. Als je zelfvertrouwen uitstraalt houden andere weggebruikers rekening met wat je aan het doen bent. Juist bij twijfel weten mensen niet waar ze aan toe zijn en kunnen gevaarlijke situaties ontstaan.’

Een andere danser merkt op dat hij de gehele dag geen enkele keer het gevoel heeft gehad dat een gevaarlijke situatie zou ontstaan. ‘Als danser lijkt het alsof ik een gunfactor heb. Weggebruikers zien mij bewegen en houden rekening met me. Voor het veilig oversteken van de shared space denk ik dat dat uiteindelijk het belangrijkste is.’

Met People Flow onderzoeken RAP Leiden en Dance Company The Kitchen bewegingsstromen in de stad. Hoe bewegen mensen zich binnen gebouwen en in de openbare ruimte? Welke interventies kun je inzetten om die bewegingen te sturen en hoe stimuleren die interventies ontmoeting of verwijdering?